Rom

Το 1979, ο ΟΗΕ αναγνωρίζει τη φυλή των Ρομά με το προγονικό της όνομα ROM. Μια δεκαετία αργότερα, η ταινία του Μενέλαου Καραμαγγιώλη χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τον όρο ROM στην Ελλάδα και επιχειρεί να δώσει το στίγμα του λαού αυτού στην ευρωπαϊκή ήπειρο, ακολουθώντας τέσσερις διαφορετικές κατευθύνσεις που εκφράζονται στα πρόσωπα των τεσσάρων αφηγητών: Ο Δάσκαλος παρουσιάζει τις ρίζες των Ρομά αναλύοντας τις σπάνιες ιστορικές μνείες, σαν να διαβάζει από τα περιθώρια της Ιστορίας, και ο Φωτογράφος αποτυπώνει σε εικόνες το παρόν ενός λαού που δεν είχε ποτέ γραπτή παράδοση και επίσημη ιστορία. Η Τάμαρα μάς ξεναγεί σε αρχέγονους μύθους, ιστορίες και τρόμους που εκφράζουν μια ολόκληρη κοινή ιστορία, ενώ η Άιμα μας συστήνει τη ματιά μιας νέας γενιάς που κοιτά προς το μέλλον, αναζητώντας μια νέα ταυτότητα δεμένη με το σήμερα. Θεματικά και στιλιστικά τολμηρό, πρωτοποριακό αβαν-γκαρντ ντοκιμαντέρ που προέκυψε ως παραγωγή της –αμήχανης απέναντι στο περιεχόμενο– δημόσιας τηλεόρασης, το φιλμ του Μενέλαου Καραμαγγιώλη βρήκε απέναντί του αντιστάσεις, λογοκρίθηκε στην εποχή του και δημιούργησε αντιδράσεις, βουτώντας βαθιά σε μια πλευρά της Ελλάδας που πολλοί θα προτιμούσαν να προσποιούνται πως δεν υφίσταται. Ταινία-σταθμός στην ιστορία του ελληνικού ντοκιμαντέρ που χαρακτηρίστηκε "αριστούργημα που πρέπει να μείνει κλασικό στην ιστορία του σινεμά" από τη Cinematheque Francaise, το φιλμ του Καραμαγγιώλη αποτελεί ένα φορμαλιστικά περιπετειώδες δείγμα κοινωνικού και πολιτικού σινεμά που ερευνά με καθοριστικό τρόπο την ιδέα της ταυτότητας.

Στο ντοκιμαντέρ αυτό ο Μ. Καραμαγγιώλης, επιχειρεί να μας αποδώσει με έναν ιδιαίτερο κινηματογραφικό τρόπο μέσα από τις αφηγήσεις τεσσάρων αφηγητών, του δασκάλου, του φωτογράφου, της γριάς τσιγγάνας Ταμάρα και της νεαρής Αϊμά, το στίγμα του λαού των Ρομά, ενός λαού που που ζει εδώ και πολλούς  αιώνες, δίχως να έχει κάπου καταγεγραμμένη την παράδοσή του. Η πρώτη οπτικοακουστικά αποτυπωμένη ιστορία αυτού του λαού, απαλλαγμένη από στερεοτυπικές αντιλήψεις και από όλα εκείνα τα στοιχεία που εξωραΐζουν την εικόνα του μέσα από την τυποποιημένη και εμπορικά εκμεταλλεύσιμη εκδοχή του παραδοσιακού πολιτισμού του. Η υπέροχη μουσική του Ν. Κηπουργού έρχεται να προσθέσει σε αυτό το εξαιρετικό και βαθιά ανθρώπινο ντοκιμαντέρ που «σπάει» τον ρατσισμό, γιατί  μας μιλάει ανθρώπινα και γιατί ανιχνεύει και εντοπίζει, χωρίς ηθικολογίες, τα πραγματικά αίτια της συμπεριφοράς ενός λαού, από τους  πιο κατατρεγμένους στην ιστορία της ανθρωπότητας.