Είναι αναρίθμητα αυτά που σκέφτομαι να γράψω για το "Αποκάλυψη Τώρα!" του Κόπολα αλλά η ίδια η ταινία με τον κρυμμένο πλούτο της δεν σε αφήνει να το κάνεις. Κάθε φορά θα εφευρίσκεις και θα αποκρυπτογραφείς κάτι νέο όταν ακούς τον Kurtz (Marlon Brando) να απαγγέλει Έλιοτ ή να χάνεσαι στην λογική ασυναρτησία της ακατάσχετης φλυαρίας του ανώνυμου φωτογράφου (Dennis Hopper). Μπορείς να πάρεις την ταινία σκηνή-σκηνή και να ξεκινήσεις την ανάλυση σου αλλά είναι σίγουρο ότι θα χαθείς πιο γρήγορα και από το χωριό που βομβαρδίζεται από τα αμερικανικά ελικόπτερα υπό τους ήχους του Wagner. 

Ο Φράνσις Κόπολα στη διάρκεια της απονομής του Χρυσού Φοίνικα στις Κάννες είπε ότι η "Η ταινία μου δεν είναι απλά μια ταινία για το Βιετνάμ, είναι το Βιετνάμ". Αυτό ήταν το όραμα του. Να αποτυπώσει με τρόπο αυθεντικό, καταγγελτικό και καθαρό της παράνοιας ενός πολέμου καταστροφικού για την Αμερικανική κοινωνία που τη βύθισε στον διχασμό αλλά υπήρξε ο προπομπός για την ανάπτυξη κοινωνικών κινημάτων. Ίσως όμως να επηρεάστηκε από τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έπρεπε να γυρίσει την ταινία και βίωσε τον δικό του τρόμο: βρέθηκε εν μέσω αληθινής πολεμικής σύγκρουσης, καταστράφηκαν σκηνικά από τυφώνες και κακοκαιρία, ο Martin Sheen έπαθε καρδιακό επεισόδιο, ο Brando εμφανίστηκε στα γυρίσματα υπέρβαρος και ξυρισμένο κεφάλι, ο Hopper όπως και ο ίδιος ο Κόπολα βρίσκονταν υπό την επήρεια ουσιών με αυτοκτονικές τάσεις ενώ ταυτόχρονα η εταιρεία παραγωγής κατέρρεε από τον υπέρογκο προϋπολογισμό. Όλα αυτά οδήγησαν στο να κυκλοφορήσει η ταινία για τις ανάγκες του Φεστιβάλ μισή με τον σκηνοθέτη να παρουσιάζει την τελική έκδοση (με επιπλέον σκηνές και περιεχόμενο) αρκετά χρόνια αργότερα ενώ πρόσφατα παρέδωσε και την Final Cut έκδοση. 

Βασιζόμενη στο μυθιστόρημα του Τζόσεφ Κόνραντ "Η Καρδιά του Σκότους", η ταινία ακολουθεί το ταξίδι του λοχαγού Willard στα άδυτα της Καμπότζης με στόχο να σταματήσει την τυραννική διοίκηση του Συνταγματάρχη Kurtz ο οποίος έχει στρέψει τους ιθαγενείς κατά των Αμερικανικών δυνάμεων. Η πρώτη σκηνή της ταινίας είναι από τις πιο αναγνωρισμένες στην ιστορία του κινηματογράφου. Τα ελικόπτερα τελειώνουν το έργο τους καίγοντας το πλούσιο βιετναμέζικο δάσος και ακούγεται η φωνή του Jim Morrison να "ανακοινώνει": This The End. Ένα διαχρονικό αριστούργημα για την παράνοια του ανθρώπου, της ηθικής και του πολέμου για την αμερικανική αλλά και παγκόσμια κοινωνία. Ο Κόπολα θα επιλέξει να δώσει ένα συμβατικό τέλος περισσότερο για να μην επιβαρύνει περισσότερο ηθικά και ψυχικά τον θεατή μιας και οι μνήμες από την σφοδρή σύγκρουση στο Βιετνάμ είναι νωπές το 1979. Προτού λυτρώσει χαριστικά τον θεατή, τον έχει παρασύρει στην παράνοια και την τρέλα της ανθρώπινης ψυχής όπου πάντα θα αποκρυσταλλώνεται μέσα από τον εκπληκτικό αισθητικά, σκηνοθετικά και υποκριτικά μονόλογο του Μπράντο μέσα από το σκοτάδι : (Μεταφέρεται αυτούσια)

"I've seen horrors... horrors that you've seen. But you have no right to call me a murderer. You have a right to kill me. You have a right to do that... but you have no right to judge me. It's impossible for words to describe what is necessary to those who do not know what horror means. Horror... Horror has a face... and you must make a friend of horror. Horror and moral terror are your friends. If they are not, then they are enemies to be feared. They are truly enemies! I remember when I was with Special Forces... seems a thousand centuries ago. We went into a camp to inoculate some children. We left the camp after we had inoculated the children for polio, and this old man came running after us and he was crying. He couldn't see. We went back there, and they had come and hacked off every inoculated arm. There they were in a pile. A pile of little arms. And I remember... I... I... I cried, I wept like some grandmother. I wanted to tear my teeth out; I didn't know what I wanted to do! And I want to remember it. I never want to forget it... I never want to forget. And then I realized... like I was shot... like I was shot with a diamond... a diamond bullet right through my forehead. And I thought, my God... the genius of that! The genius! The will to do that! Perfect, genuine, complete, crystalline, pure. And then I realized they were stronger than we, because they could stand that these were not monsters, these were men... trained cadres. These men who fought with their hearts, who had families, who had children, who were filled with love... but they had the strength... the strength... to do that. If I had ten divisions of those men, our troubles here would be over very quickly. You have to have men who are moral... and at the same time who are able to utilize their primordial instincts to kill without feeling... without passion... without judgment... without judgment! Because it's judgment that defeats us."

O φόβος του ανθρώπου, απέναντι στον Θεό (2016) | Σκηνοθεσία: Όζερ Κιζιλτάν

O κινηματογράφος που στέκεται πάνω από θεοκρατικές αντιλήψεις, από οποιαδήποτε θρησκεία και αν προέρχονται, πάνω από προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες, ο κινηματογράφος που προτάσσει την ανάγκη του ανθρώπου να ζήσει ισορροπημένα με τον εαυτό του και τον περίγυρό του πράττοντας απλά το καλό, έρχεται μέσω του Τούρκου σκηνοθέτη Όζερ Κιζιλτάν να μας υπενθυμίσει, να μας προβληματίσει,  να μας κάνει να αναρωτηθούμε: Τα Πάθη του απλού, του αφανούς, του απαρατήρητου ανθρώπου που ανακαλύπτει ότι το καλό που φέρει μέσα του κανένα αντίκρισμα δεν έχει στην κοινωνία που ζει, τα Πάθη αυτού του ανθρώπου, ποιος θα τα κατανοήσει; Ποιος θα τον βοηθήσει να απαλλαγεί από αυτά; Ποιος;

Ο ήρωας της τούρκικης ταινίας "Takva" ο Μουχάρεν τίποτα δεν διεκδικεί για τον εαυτό του απλά εκτελεί τα θρησκευτικά του καθήκοντα ως ένας πιστός μουσουλμάνος. Η θρησκευτική πίστη στο επίκεντρο της πολυβραβευμένης τούρκικης ταινίας του Όζερ Κιζιλτάν του 2006, που δεν έχει να κάνει με το τι πιστεύεις αλλά κυρίως με την σύγκρουση με τον εαυτό σου όταν ανακαλύπτεις ότι η βαθιά σου πίστη δεν είναι αρκετή για να σου δώσει τις λύσεις σε ερωτήματα με τα οποία κάποια στιγμή της ζωής σου έρχεσαι αντιμέτωπος, όχι επειδή το θέλησες αλλά επειδή κάποιες δυνάμεις είτε εσωτερικές είτε ανώτερες από εσένα σε έφεραν αντιμέτωπο με αυτά. Ο Μουχάρεν, λοιπόν, ευσεβής, ταπεινός και υπόδειγμα πιστού ανθρώπου, ήρωας της ταινίας Takva (ο ισλαμικός αυτός όρος αναφέρεται στον φόβο του ανθρώπου, απέναντι στον Θεό) ζει στην Κωνσταντινούπολη μια ήσυχη και θρησκευόμενη ζωή . Υπάκουος στον Αλλάχ εκτελεί μέχρι τελευταίας ρανίδας τα θρησκευτικά του καθήκοντα, απέχοντας από τους εγκόσμιους πειρασμούς και προσπαθώντας να είναι καλός άνθρωπος. Υπηρετεί πιστά τους αφέντες του. Τον Αλλάχ, τους θρησκευτικούς του άρχοντες, τον αφέντη –εργοδότη του, όλο το θρησκευτικό πολιτικό οικονομικό σύστημα της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει. Ένα σύστημα που όλες οι συνιστώσες του θρησκεία, οικονομία, πολιτική είναι άμεσα συνυφασμένες και αλληλοεξαρτώμενες η μία από την από το άλλη. Ένα σύστημα που ο Μουχάρεν δεν τολμά να αμφισβητήσει και έτσι η ζωή του κυλά ήρεμα. Όμως από τον κλειστό και μοναχικό του κόσμο έρχεται να τον βγάλει ο θρησκευτικός Άρχοντας της περιοχής που ηγείται της τοπικής Μονής και που εκτιμώντας την αφοσίωση του ταπεινού Μουχάρεν του αναθέτει την είσπραξη των ενοικίων των κτιρίων που ανήκουν στην ιδιοκτησία της Μονής. Και εκεί αρχίζουν τα δύσκολα για τον ήρωά μας. Δυσκολεύεται πολύ να διαχειριστεί την εξουσία που του παρέχεται. 

Μέχρι τώρα είχε βολευτεί στη θέση του εξουσιαζόμενου . Και τα πήγαινε καλά εκεί. Ένιωθε ασφαλής και με τους άλλους και με τον εαυτό του. Αυτό που τον δυσκολεύει όμως ακόμα πιο πολύ είναι ότι η βαθιά θρησκευτική του πίστη τίθεται υπό αμφισβήτηση από αυτόν τον ίδιο.. Γιατί βγαίνοντας από τον ασφαλή μικρόκοσμό του, έρχεται σε επαφή με ένα σωρό αναπάντητα ερωτήματα, σχετικά με τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, τους πολέμους και τα αθώα θύματα αυτών, την απιστία των ανθρώπων και την συγκατάβαση των θρησκευτικών αρχόντων ως προς αυτή από τη στιγμή που ανταποκρίνονται στις οικονομικές τους υποχρεώσεις απέναντι στη Μονή, αλλά και σχετικά με τον ίδιο του τον εαυτό που οι πειρασμοί ενσαρκωμένοι στο πρόσωπο μιας πολύ γοητευτικής γυναίκας τον επισκέπτονται πολύ συχνά στον ύπνο του.

Οι ενοχές και το βάρος της ατομικής ευθύνης που δεν παραλείπει η θρησκευτική ηγεσία να ρίχνει διαρκώς πάνω του, όταν ο Μουχάρεν καταφεύγει σε αυτή για να ζητήσει βοήθεια, τον οδηγούν σε αδιέξοδο. Σε διαρκή σύγκρουση λοιπόν ο ήρωάς μας, μια σύγκρουση στην οποία όπως αναφέρει και ο Ναζίμ Χικμέτ, οι στίχοι του οποίου παρατίθενται στο τέλος της ταινίας, "είτε θα καταφέρουμε να δώσουμε ψυχή στα άψυχα άστρα, είτε ο θάνατος θα ενσκήψει στον κόσμο μας..."

Εδώ, μπορείτε να παρακολουθήσετε ολόκληρη την ταινία, με ελληνικούς υπότιτλους: 

Γαλλική ταινία (2014) | Σκηνοθεσία Νταβίντ Ελοφέν με τους: Βίγκο Μόρτενσεν, Άντζελα Μολίνα, Βενσάν Μαρτέν, Ρεντά Καντέμπ

Στο σύμπαν του Αλμπέρ Καμύ, η ολική υποταγή του ανθρώπου στη μοίρα του, όπως αυτή έχει καθοριστεί από τις εξωτερικές συνθήκες, ισοδυναμεί με εξευτελισμό. Παύει όμως να υφίσταται ως τέτοια, όταν ο ίδιος ο άνθρωπος αποκτά συνείδηση της τραγικότητάς του. Η συνειδητοποίηση του αναπόδραστου συνοδεύεται από την περιφρόνηση αυτού. Εκεί βρίσκεται και η νίκη του ανθρώπου, στο παράλογο της ύπαρξης. Εκεί και η ελευθερία του. 

Το 1954 στην Αλγερία, ενώ ξεκινά ο αντιαποικιακός αγώνας ενάντια στους Γάλλους, ο Νταρού, ο Γάλλος  δάσκαλος ενός απομονωμένου ορεινού χωριού  αναλαμβάνει, παρά τη θέλησή του, να συνοδεύσει τον Μοχάμεντ, έναν ντόπιο που κατηγορείται για φόνο, μέχρι την πόλη όπου πρόκειται να δικαστεί. Υποχρεωμένος να υπακούσει στις εντολές του νόμου, ο δάσκαλος ξεκινά ένα επικίνδυνο ταξίδι μέσα από έναν αφιλόξενο τόπο,  προσπαθώντας  να προστατεύσει τον αιχμάλωτό του από τους ντόπιους που διψούν για εκδίκηση αλλά και από τους αποίκους που κυνηγούν τους αντάρτες.

Βασισμένη στο διήγημα του Καμύ "Ο φιλοξενούμενος" από τη συλλογή διηγημάτων του "Η εξορία και το βασίλειο", ο σκηνοθέτης Νταβίντ Ελχόφεν, μας μεταφέρει το πνεύμα του Καμύ χρησιμοποιώντας τη βασική ιδέα του διηγήματος, αφήνοντας όμως τη δική του προσωπική πινελιά και διατηρώντας τη δική του διαφορετική ματιά στην πλοκή, το φινάλε αλλά και κυρίως στη σχέση που αναπτύσσεται σταδιακά κατά τη διάρκεια του οδοιπορικού, ανάμεσα στον δάσκαλο και τον χωρικό.

Τιμή, μοναξιά, καθήκον, τόλμη, διαφορετικότητα, επικοινωνία, σκοπός της ύπαρξης, τα θέματα που κυριαρχούν στη γραφή του Καμύ, κυριαρχούν στην ταινία, μόνο που εδώ ο δάσκαλος σαν ένας άλλος Σίσυφος, συνειδητοποιώντας την έκταση της άθλιας ύπαρξης καταφέρνει να απελευθερώσει αφού ο ίδιος έχει απελευθερωθεί. Μέσα σε μια  αφιλόξενη και αχανή έρημο, αυτή της Αλγερίας, όπου ο χρόνος φαίνεται να είναι αδρανής και η ζωή σκληρή σαν το τοπίο αλλά με πολλές κρυμμένες ομορφιές, ο δάσκαλος βιώνει την υπαρξιακή του μοναξιά αφού για τους Γάλλους είναι Άραβας και για τους Άραβες είναι Γάλλος, καταφέρνει όμως να μετουσιώσει αυτή την μοναξιά σε ελευθερία. Μία ελευθερία που βασίζεται στην δική του ηθική που με πολύ κόπο όμως έχει χτιστεί και καλλιεργηθεί.

"Οι ηθικές είναι χτισμένες πάνω στην ιδέα ότι οι συνέπειες μιας πράξης τη νομιμοποιούν ή όχι" αναφέρει ο Καμύ. Και εδώ ο δάσκαλος απαντά: Μία είναι η ηθική. Αυτή που φροντίζει οι συνέπειες της πράξης που καθορίζονται από αυτήν να σέβονται και να θέτουν πάνω από όλους και από όλα, το δικαίωμα της ανθρώπινης ζωής και το δικαίωμα της ατομικής ελευθερίας.

Δεν θα έλεγα ότι η ταινία αποτελεί πιστή μεταφορά του διηγήματος του Καμύ. Θα έλεγα ότι ο σκηνοθέτης έχει ανοίξει έναν διάλογο με τον συγγραφέα-φιλόσοφο, έναν διάλογο που τα μεγάλα διαστήματα σιωπής των δύο εξαιρετικών πρωταγωνιστών του Βίγκο Μόρτενσεν και του  Ρεντά Κατέμπ, μας επιτρέπουν να γίνουμε και εμείς συμμέτοχοι, ερμηνεύοντας τις σκέψεις που συνοδεύουν τις σιωπές. Και θα έλεγα ότι μέσα από αυτόν τον διάλογο συναντάμε και τον σκηνοθέτη και τον συγγραφέα και τον εαυτό μας και πέρα από τα συμπεράσματα του καθενός μας, αυτό που με βεβαιότητα μπορώ να πω είναι ότι χαραγμένα σου μένουν τα λόγια του δασκάλου:

"Έχουμε την τύχη να ζούμε. Οφείλουμε να το σεβαστούμε αυτό και να το υποστηρίξουμε με κάθε τρόπο. Οφείλουμε να υπερασπιστούμε την ελευθερία που γεννιέται μαζί με την ίδια μας την ύπαρξη".

Γι' αυτό αγωνίζεται ο δάσκαλος. Για αυτή την ελευθερία. Και αυτός ο αγώνας είναι που απελευθερώνει και τον ίδιο. Γιατί όπως λέει και ο Γάλλος φιλόσοφος: "Ελεύθερος είναι αυτός που αγωνίζεται για την ελευθερία των άλλων…"

και καθόλου άδικο φυσικά, δεν έχει.

---------------------------------

Επιστρέφοντας από τη φυλακή όπου έχει εκτίσει την ποινή που του έχει επιβληθεί για εμπρησμό, ο Αμαδόρ έρχεται αντιμέτωπος με μια πιο σκληρή φυλακή αυτή των ανθρώπων που έχουν εγκλωβίσει τους εαυτούς τους και τους έχουν κρατήσει μακριά από τη φύση αντιμετωπίζοντας αυτήν ως εχθρό και καταστρέφοντας την. 

Στο εντυπωσιακό πρώτο πλάνο της ταινίας οι πανύψηλοι και αγέρωχοι ευκάλυπτοι γκρεμίζονται από ένα τεράστιο μηχάνημα που καθοδηγείται από την ανθρώπινη απληστία και το καταστροφικό μένος που ενυπάρχει στην ανθρώπινη φύση. Άρρηκτα δεμένος με την παράδοση και τις αρχέγονες μεθόδους της ανθρώπινης επιβίωσης ο Αμαδόρ προσπαθεί να ξαναφτιάξει τη ζωή του με τον τρόπο που πάντα ήξερε, φροντίζοντας τα ζώα της 84χρονης μητέρας του και κάνοντας  αγροτικές δουλειές. Στιγματισμένος λόγω του εγκλεισμού του στη φυλακή και αποκομμένος από το ανθρωπογενές περιβάλλον του χωριού του, ο Αμαδόρ βιώνει έντονα την μοναξιά του καταβάλλοντας μάταιες προσπάθειες να αποδράσει από αυτήν. Δεν μπορεί όμως  γιατί ο τρόπος ζωής του είναι άμεσα εξαρτημένος από τη φύση. Λειτουργεί φυσικά, σκέφτεται φυσικά …Και αυτό του δημιουργεί έντονα προβλήματα επικοινωνίας με τους άλλους που τον αντιμετωπίζουν ως «παράξενο». Μόνο με τη μητέρα του μπορεί και επικοινωνεί και μέσα από τη δίοδο επικοινωνίας που αναπτύσσεται ανάμεσά τους αφήνει να ελευθερωθούν τα πλούσια συναισθήματα που τρέφει προς αυτήν. Σε έναν από τους λιγοστούς διαλόγους ανάμεσά τους ο Αμαδόρ της περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσονται τα δέντρα , οι ευκάλυπτοι που στην πρώτη σκηνή έχουμε δει να κατακρημνίζονται, λέγοντάς της ότι οι ρίζες τους απλώνονται πολύ βαθιά στο έδαφος στραγγαλίζοντας οποιοδήποτε άλλο δέντρο ή φυτό που θα προσπαθήσει να μεγαλώσει κοντά τους. Και η σοφή μητέρα του, που η σοφία της έχει έρθει από την 84χρονη επαφή της με τη φύση και τον καθημερινό της αγώνα να επιβιώσει μέσα στις δύσκολες συνθήκες του απομονωμένου ορεινού της χωριού, του απαντά ότι οι περήφανοι ευκάλυπτοι βλάπτουν τα άλλα φυτά γιατί πονάνε και αυτοί. Δίνοντας με τον τρόπο αυτό τη δική της ερμηνεία, ίσως και την πιο σωστή,  στο ερώτημα γιατί η φύση μας εκδικείται. Δίνοντας ταυτόχρονα και την δική της ερμηνεία στο πώς ο πόνος που προέρχεται από την αποκοπή από το περιβάλλον σου από την αποξένωσή σου από αυτό, και το ανθρώπινο και το φυσικό, μπορεί να σε κάνει να προκαλέσεις και εσύ πόνο απομακρύνοντας τους άλλους από δίπλα σου εμποδίζοντας και στραγγαλίζοντας την όποια προσπάθεια πλησιάσματός σου. 

Με δύο εξαιρετικούς ηθοποιούς που δεν έχουν παίξει ξανά στον κινηματογράφο με έντονα τα στοιχεία του ντοκιμαντέρ, σε αργούς αφηγηματικούς ρυθμούς πλαισιωμένους από έξοχη φωτογραφία, η ταινία καθηλώνει τον θεατή φέρνοντάς τον αντιμέτωπο με την απόλυτη μοναξιά του ήρωα αλλά και την δική του που την αντικρίζει μαζί με την φωτιά που έρχεται...

Γυρισμένη στη Γαλικία, επαρχία της βορειοδυτικής Ισπανίας  με το άγριο αλλά και πανέμορφο τοπίο της, η ταινία απέσπασε το Βραβείο Επιτροπής στις Κάννες, στο τμήμα Ένα Κάποιο Βλέμμα 2019, καθώς και τον Χρυσό Αλέξανδρο στη Θεσσαλονίκη.