-Απέκτησες τελικά, έστω κι έτσι,

αυτό που ήθελες από τούτη τη ζωή;

-Ναι.

-Και τι ήταν αυτό που ήθελες;

-Να μπορώ να πω ότι αγαπήθηκα, να αισθάνομαι πως με αγάπησαν πάνω στη γη.

[Ρέιμοντ Κάρβερ]

Αυτά τα λόγια του συγγραφέα, βρίσκονται γραμμένα στην επιτύμβια πλάκα του σε ένα μικρό κοιμητήριο που βρίσκεται εκεί που τελειώνει η Αμερική και αρχίζει ο Καναδάς.

Από εκεί ξεκινάει το ταξίδι του ο Ιταλός συγγραφέας Πάολο Κονιέτι, όχι τυχαία βέβαια. Οφείλει όπως λέει ο ίδιος στον Κάρβερ, όχι μόνο το ότι σήμερα είναι και ο ίδιος συγγραφέας αλλά και το ότι ονειρεύτηκε να γίνει συγγραφέας. Οφείλει στον Κάρβερ το ότι τον έκανε να πιστέψει ότι μπορούσε να γίνει αυτό που τελικά σήμερα είναι.

Υπάρχει πάντα ένα σύνορο από το οποίο μπορείς να κάνεις μια νέα αρχή, μας λέει ο Κονιέτι, που στα 30 του χρόνια και μετά από μια δυνατή προσωπική κρίση εγκαταλείπει το Μιλάνο για να πάει να ζήσει στο βουνό. Απογοητευμένος από τη ζωή της πόλης, από τις σχέσεις του με τους ανθρώπους, επιζητά τη λύτρωση και την ανακαλύπτει μέσω της συγγραφής του. Όμως μετά από καιρό και παρόλο που η επαφή του με τη φύση, η μοναξιά του που την επιδιώκει τον έχουν βοηθήσει πολύ στο συγγραφικό του έργο , ωστόσο αποφασίζει να κάνει ένα μεγάλο ταξίδι ,διασχίζοντας τον Καναδά με προορισμό την Αλάσκα ,τη χώρα σύμβολο. 

Και το ταξίδι αυτό έχει άλλο σκοπό. Μέσα από αυτό ο Κονιέτι θέλει να περάσει από τα μέρη που πέρασαν οι συγγραφείς «γίγαντες» που επηρέασαν τη ζωή του. Και θέλει να ανακαλύψει την αλήθεια του καθενός τον τρόπο που ο καθένας αντιλαμβανόταν τη λύτρωση, την ευτυχία, την αγάπη, τη μοναξιά την ελευθερία, να βιώσει τα συναισθήματά τους να βάλει τον εαυτό του στη θέση τους και να δει και τη δική του πορεία μέσα στη δική τους. Να διασταυρωθούν οι ζωές τους σε ένα άχρονο σημείο, εκεί που παρελθόν , παρόν και μέλλον συναντιούνται και να διευρύνει την παρένθεση που αποτελεί για τον καθένα μας και για τον ίδιο φυσικά, η ζωή του μέσα σε έναν άγνωστο κόσμο που κανένας δεν γνωρίζει το πριν και το μετά. Συνοδοιπόροι του σε αυτό το εγχείρημά του εκτός από τον πραγματικό του φίλο, είναι και όλες οι πνευματικές μορφές που σημάδεψαν τη ζωή του και που νοερά τις κουβαλά μέσα του. Θέλει να «συνομιλήσει» με αυτές περνώντας από τα μέρη που πέρασαν και να δει μέσα από τη δική τους ματιά όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να δώσουν νόημα στην ύπαρξή μας και που μπορεί να βοηθήσουν να ανακαλύψουμε το βάθος, την ουσία,τον σκοπό του περάσματός μας από αυτή τη ζωή το σκοπό αυτής της παρένθεσης. Προσπαθεί να προσδιορίσει όπως το έκαναν και οι αγαπημένοι του συγγραφείς το ευρύτερο θέμα που υπάρχει δεξιά και αριστερά της παρένθεσης που είναι η ζωή μας μέσα σε αυτό τον κόσμο. 

Αφετηρία του λοιπόν ο Κάρβερ, ο συγγραφέας που πέθανε στα 50 του αλλά που κατόρθωσε μέσα στο λιγοστό αυτό διάστημα να ζήσει δυο ζωές «Είχα δύο ζωές, θα πει ο ίδιος. Μία ζωή που τελείωσε όταν τελείωσε και η σχέση μου με το πιοτό και μια νέα που άρχισε όταν σταμάτησα το πιοτό και γνώρισα την Τες. Η δεύτερη αυτή ζωή είναι τόσο γεμάτη, τόσο ανταποδοτική, και γι’ αυτό χρωστάω αιώνια ευγνωμοσύνη.» Κάρβερ, ο συγγραφέας που έγινε πολύ γνωστός σε εμάς από την εξαιρετικότατη ταινία του Ρόμπερτ Άλτμαν «Στιγμιότυπα» («Short Cuts», 1993), βασισμένη σε διηγήματά του. Και που παρόλο που οι ήρωες των διηγημάτων του Κάρβερ, είναι εγκλωβισμένοι μέσα στις άθλιες και μίζερες ζωές τους, ωστόσο ανακαλύπτεις διαβάζοντάς τον ότι η έλλειψη κατανόησης της κατάστασής τους είναι η αιτία της μη υπέρβασης αυτής. Και αντιλαμβάνεσαι ως αναγνώστης όπως άλλωστε το αντιλήφθηκε και ο ίδιος ο Κάρβερ στην αληθινή του ζωή ότι η κατανόηση αυτή η συνειδητοποίηση αυτή είναι αυτή που σου δίνει την ευκαιρία για μια δεύτερη ίσως και τρίτη ζωή σε αυτόν τον κόσμο. Γιατί όση αλήθεια και να υπάρχει μέσα στο αναπόδραστο του ανθρώπου από μια ζωή που οι συνθήκες ή και ο ίδιος του ο εαυτός τον έχουν εγκλωβίσει να ζει, άλλη τόση αλήθεια υπάρχει και στον ισχυρισμό πως μια καθοριστική απόφαση αλλαγής κατά τη διάρκεια αυτής της μίας και μοναδικής ζωής μπορεί να είναι η ευκαιρία που δίνεται στους ανθρώπους, για μία άλλη ή και άλλες ζωές σε αυτόν τον κόσμο. 

Δεν είναι τυχαίο λοιπόν το ότι ο Κονιέτι εκκινεί από τον Κάρβερ. Μια δεύτερη ζωή είναι και για τον ίδιο το ταξίδι στην Αλάσκα. Μια άλλη προοπτική, ένας άλλος προορισμός μια διαφορετική κατεύθυνση. Συναντιέται λοιπόν σε αυτό το ταξίδι με τον άλλον αγαπημένο του συγγραφέα τον Θόρω, τον Αμερικανό φιλόσοφο και φυσιοδίφη που αποτέλεσε σημείο αναφοράς πολλών ανθρώπων λόγω της παράδοσης που δημιούργησε. Μιας παράδοσης ενός ανθρώπου που ήθελε να ζει συνειδητά να αντιμετωπίζει μόνο τα απλά και ουσιαστικά πράγματα της ζωής, να κατέχει, όπως αναφέρει και μία άλλη συγγραφέας που συναντάμε στο ντοκιμαντέρ και που έχει ακολουθήσει και η ίδια την παράδοση του Θόρω, την ίδια τη ζωή και όχι να κατέχεται από τον υλικό κόσμο αυτής της ζωής. Να ζει μέσα σε ένα πλαίσιο αυτάρκειας όπου τα πιο λίγα σημαίνουν τα πιο πολλά. 

Περνάει από τα μέρη που ο Λόντον έγραψε το αριστούργημά του και ανακαλύπτει ότι η ιστορία του Μπακ που ανταποκρίνεται στο κάλεσμα της άγριας φύσης επιστρέφοντας στη ζωή του λύκου, είναι το ίδιο πεφωτισμένη με τον Σιντάρτα του Έσσε. Τον Σιντάρτα που και του ίδιου η ζωή έχει σημεία αναφοράς στον Βούδα Σιντάρτα Γκαουτάμα που σε μια ομιλία του προς τους μαθητές του, αναφέρει ότι σε αυτόν τον φευγαλέο κόσμο θα πρέπει να δεις τις αντιθέσεις του. Ένα άστρο την αυγή, μια φούσκα στο ρυάκι, τη λάμψη μιας αστραπής σε ένα καλοκαιρινό σύννεφο, μια δάδα που τρεμοπαίζει ένα όνειρο και ένα φάντασμα. Αυτά που αναζητούσε ο 22χρονος νεαρός ιδεαλιστής Κρίστοφερ ΜακΚάντλες, μετά την αποφοίτησή του από το Πανεπιστήμιο, που ενώ τον περίμενε μια πλουσιοπάροχη ζωή, αποφάσισε ξαφνικά να εγκαταλείψει τα πάντα, για την άγρια φύση της Αλάσκας.
Ο ΜακΚάντλες, που η ιστορία του έγινε ταινία από τον Σων Πεν (Το INTO THE WILD, επίσης μια εξαιρετική ταινία) αναζητούσε ίσως αυτό. Τα άκρα . Τις αντιθέσεις. Απεξαρτήθηκε , απεγκλωβίστηκε από τα δεσμά της καταναλωτικής κοινωνίας, του Αμερικανικού ονείρου για να ανταποκριθεί στο κάλεσμα της βαθύτερης εσωτερικής του αναζήτησης, στο κάλεσμα του να ζήσει απόλυτα ελεύθερος με όλο το κόστος της μοναξιάς και κυρίως της απώλειας της ίδιας του της ζωής. Το ταξίδι του ΜακΚάντλες τερματίστηκε στην Αλάσκα με το θάνατό του από λιμοκτονία. Στην τελευταία του κάρτα έγραφε. «Τους χαιρετισμούς μου. Τώρα μπαίνω στην άγρια φύση» Άγνωστο τι ανακάλυψε εκεί.

Ο Πάολο Κονιέτι όμως κατάφερε να ακολουθήσει το μονοπάτι Stampede Trail και να φτάσει στο εγκαταλελειμμένο λεωφορείο 142, το τελευταίο καταφύγιο του οδοιπόρου και ακτιβιστή Κρις ΜακΚάντλες. Και κάπου εκεί στο τέλος, ο Κονιέτι ξαναεπιστρέφει στα λόγια του αγαπημένου του συγγραφέα. «Αυτό που ήθελα από τη ζωή μου ήταν να αγαπήσω και να αγαπηθώ». Η απόλυτη ελευθερία συνοδευόμενη από την απόλυτη μοναξιά του ΜακΚάντλες, σε αντίθεση με την αγάπη που τη βιώνεις μόνο ανάμεσα στους ανθρώπους. Ποιο είναι το φάντασμα και ποιο το όνειρο; Ποιο το άστρο και ποια η αυγή; Μπορούν άραγε να συνυπάρξουν και τα δύο; Και ποια η διάρκειά τους; Έχει όμως τελικά και τόση σημασία η απάντηση; Το ταξίδι του Κονιέτι είναι ίσως η απάντηση. Τα ταξίδια της ζωής μας με τους αγαπημένους μας συγγραφείς με τους αγαπημένους μας ανθρώπους που μας εμπνέουν που συνοδοιπορούν μαζί μας είτε ως υπαρκτά πρόσωπα είτε νοερά με τα έργα που άφησαν πίσω τους παρακαταθήκη για τα δικά μας ταξίδια είναι ίσως οι απαντήσεις μας. Με ανοιχτούς πάντα ορίζοντες, προχωράμε μαζί τους, διευρύνοντας, βάζοντας περισσότερη ουσία μέσα της, την παρένθεση της ζωής μας.

« Ανοιχτός Βορράς» λοιπόν. Ένα πραγματικά συναρπαστικό ταξίδι ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ.

Από το 23ο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Τι κοινό μπορεί να έχουν η αυταρέσκεια, το χαστούκι, η πρέζα και ο καρκίνος;

Βρίσκονται όλα στις διαφορετικές ερμηνείες της λέξης Smac και αποτελούν κομμάτια ενός πολυσύνθετου παζλ που είναι η ζωή της Ελένης που μπορεί να είναι και η δική μας ζωή. 

Η Ελένη, που έχει διευθυντική θέση σε μια τράπεζα, συγκλονίζεται όταν μαθαίνει ότι έχει καρκίνο. Την ίδια περίοδο συναντά τον Ανδρέα, έναν άστεγο άνδρα και χρήστη ουσιών που τα βράδια κοιμάται έξω από την πολυκατοικία της. Κάποια μέρα, την βοηθάει ενώ της κλέβουν την τσάντα και αυτό το γεγονός αποτελεί την αφορμή να αναπτύξουν μια πιο στενή σχέση.

Smac, στην επιστήμη της Βιολογίας, είναι η πρωτεΐνη που προάγει την απόπτωση τη διεργασία δηλαδή προγραμματισμένου κυτταρικού θανάτου. Με ποιον τρόπο; Αναστέλλει τις ανασταλτικές πρωτεΐνες, αυτές δηλαδή που ανθίσταται στον κυτταρικό θάνατο. Έτσι με τον τρόπο αυτό ενισχύει τη διαδικασία της απόπτωσης προκειμένου να καταπολεμηθούν τα καρκινικά κύτταρα.

Η αυτάρεσκη λοιπόν διευθύντρια μεγάλης Τράπεζας, Ελένη που μέχρι τώρα πίστευε ότι χτίζοντας την καριέρα της προϊσταμένης απολαμβάνοντας τα οφέλη της θέσης , του σεβασμού των υφισταμένων της, την επιβολή της εξουσίας της πάνω τους, ζώντας η ίδια μια απόλυτα ελεγχόμενη και αυστηρά προγραμματισμένη ζωή, μια ζωή που της στερούσε τη δυνατότητα αντίληψης του κοινωνικού γίγνεσθαι των δομικών και ανεξέλεγκτων κοινωνικών μεταβολών που συνέβαιναν γύρω της, ανακαλύπτει ότι πάσχει από καρκίνο. Και στο σημείο αυτό όλα τα προηγούμενα αρχίζουν σιγά σιγά να καταρρέουν.

Τι πρέπει να επιστρατεύσει τώρα η Ελένη για να αντιμετωπίσει τον πραγματικό τον μεγαλύτερο φόβο του ανθρώπου; Τον φόβο του θανάτου; 

Η Ελένη χωρίς να το συνειδητοποιεί και έχοντας χάσει τη γη κάτω από τα πόδια της όταν της αναγγέλλεται η διάγνωση από τον γιατρό, απογοητευμένη, αρχικά αφήνεται… Αφήνεται και αρχίζει να παρατηρεί αυτό που υπάρχει γύρω της, ξεφεύγοντας με τον τρόπο αυτό και από την δύσκολη κατάσταση που έχει περιέλθει. Και όπως παρατηρεί αρχίζει σιγά σιγά να ανοίγεται και η ίδια και να έρχεται σε επαφή με τον άστεγο τοξικομανή Αντρέα που πριν λίγο καιρό δεν γυρνούσε καν να τον κοιτάξει. Ο Αντρέας δρα καταλυτικά σε όλο αυτό που συμβαίνει στην Ελένη βοηθώντας την να αλλάξει τη ζωή της και να δει την κατάστασή της μέσα από άλλη πλέον οπτική. Είναι ίσως το Smac της γιατί προάγει την πλήρη πτώση της. Φτάνει στον πάτο η Ελένη γιατί για πρώτη φορά έρχεται αντιμέτωπη με όλους τους φόβους της. Όλους αυτούς που την κρατούσαν δέσμια και δεν την άφηναν να δει ,να γνωρίσει, να επικοινωνήσει, να νιώσει. Και φτάνοντας εκεί στον πάτο ανακαλύπτει ότι τελικά ο πάτος ήταν αυτό που ζούσε. Η "πλήρης πτώση", η "απόπτωση" αποτελεί για αυτήν μια ευεργετική διαδικασία που την βοηθά να αντιμετωπίσει έναν άλλον θάνατο που χρόνια τώρα κατέτρωγε τη ζωή της. Τον ψυχικό της θάνατο. Η απειλή που δέχεται ερχόμενη αντιμέτωπη με τον φυσικό θάνατο είναι το χαστούκι που την κάνει να καταλάβει. Η επαφή της με τον «αποτυχημένο» κατά τα "στάτους" της κοινωνίας Αντρέα,τον "αλήτη", τον "καμένο", ενεργοποιούν τους μηχανισμούς εκείνους μέσα της που την οδηγούν στο να ενεργοποιήσει τη διαδικασία ενός άλλου θανάτου. Να καταστρέψει όλο το σκληρό άτεγκτο και εντελώς αταίριαστο περίβλημα που είχε καλύψει τον εαυτό της. Όλο αυτό που οι φόβοι της συντηρούσαν. Τη ματαιοδοξία της, την ανειλικρίνεια στις σχέσεις της, την προσποίηση, τη δήθεν ανεξαρτητοποίηση και αυτονομία, την ηδονή που της προσέφερε η επιβολή εξουσίας της πάνω στους άλλους και κυρίως την απανθρωποποίησή της. Την απομάκρυνση της από τους ανθρώπους από τον κοινωνικό ιστό.

Ελεύθερη πλέον η Ελένη έχοντας προάγει το θάνατο όλων αυτών που την κρατούσαν δέσμια, και αγνοώντας όλες τις συνθήκες που δεν την άφηναν να ζήσει,στητή, αγέρωχη, και αψηφώντας όλα τα επιβαλλόμενα στερεότυπα που την εμπόδιζαν να έρθει σε επαφή με τα διαμάντια της ψυχής της, με την πραγματική της ομορφιά και με τα διαμάντια της ψυχής των άλλων, αντικρίζει τη ζωή με άλλα μάτια πλέον. 

Ποιος είναι τελικά ο νικητής και ποιος ο ηττημένος;

Τον σκηνοθέτη Ηλία Δημητρίου τον "γνώρισα" από την ταινία του "Fish n' Chips". Παρά τα όποια σεναριακά ατοπήματα που υπάρχουν στις ταινίες του, δεν είμαι η ειδική να τα αναλύσω, διαισθητικά μου προκύπτουν, πιστεύω ότι είναι από τους σκηνοθέτες που μιλούν κατευθείαν στην καρδιά του θεατή. Αξίζει πραγματικά η "γνωριμία" μαζί του. Εξαιρετική, επίσης, και η ερμηνεία της πρωταγωνίστριας Βαγγελιώς Ανδρεαδάκη που κέρδισε το Βραβείο Α' Γυναικείου ρόλου στα βραβεία της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, όπως επίσης του ιδιαίτερα αγαπημένου σε εμένα ηθοποιού, Γιάννη Κοκιασμένου. Η ταινία προβλήθηκε και πρόσφατα στο 33ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου.

Smac, λοιπόν, αναστέλλοντας τους ανασταλτικούς μηχανισμούς ή πιο απλά όταν ξαναγεννιέσαι μέσα από τον θάνατο…

Tόσο απλά, τόσο σκληρά…

Από τους πιο αριστερούς και ανατρεπτικούς σκηνοθέτες της εποχής μας, ο Κεν Λόουτς, δεν σταματά στις ταινίες και στις συνεντεύξεις του, να μας δηλώνει κάτι πολύ σημαντικό κάτι πολύ ουσιαστικό. Όταν κάνεις ταινίες για τις ζωές των ανθρώπων, η πολιτική είναι απαραίτητη. Και εγώ θα πρόσθετα σε αυτό: Όταν ζεις, η πολιτική είναι απαραίτητη. 

Ο σκηνοθέτης που δεν απαλύνει τον πόνο στις ταινίες του, γιατί όπως δηλώνει ο ίδιος, ο πόνος βοηθάει την κυβέρνηση και απαλύνοντάς τον απλά της επιτρέπεις να τον συντηρεί, δημιούργησε την ταινία Ladybird Ladybird το 1994 που ήταν πραγματικά γροθιά στο στομάχι. Καμία ωραιοποίηση κανένας εξωραϊσμός παρά μόνο ωμή καταγγελία απέναντι σε ένα πολύ σκληρό, ανελέητο σύστημα που ούτε καν τα προσχήματα της επιφανειακής κάλυψης της απανθρωπιάς του δεν φροντίζει να τηρήσει. Η  αληθινή ιστορία μιας ανύπαντρης γυναίκας από τις λαϊκές συνοικίες του Λονδίνου, της Μάγκι, που η κοινωνική πρόνοια της πήρε και τα έξι της παιδιά γιατί έκρινε ότι ήταν ανίκανη μητέρα. Αυτό είναι το κεντρικό θέμα της ταινίας. Μία κακοποιημένη γυναίκα που χάνει τα παιδιά της ενώ μπορεί να τα φροντίσει γιατί απλά τα αγαπά και όμως της τα παίρνει η πρόνοια. Της τα παίρνει το κράτος. Αν τη ρωτήσεις αυτή τη γυναίκα τι είναι η πρόνοια, θα σου πει ότι είναι αυτή που μου παίρνει τα παιδιά.

Και εσύ ως θεατής, σκέφτεσαι. Αν με ρωτήσεις εμένα τι είναι το κράτος, θα σου πω ότι είναι αυτό που μου παίρνει τη ζωή. Είναι αυτό που αφαιρεί τις ζωές εκατοντάδων ανθρώπων που χάθηκαν άδικα λόγω ελλείψεων, αδιαφορίας και ελλιπούς χρηματοδότησης ενός υποβαθμισμένου συστήματος υγείας. Είναι αυτό που καθημερινά μας αφαιρεί τη σκέψη, την επικοινωνία, τη δράση μας. Είναι αυτό που μας προσθέτει τον φόβο, την ανασφάλεια προκειμένου να οδηγηθούμε στην παραίτηση, τον ψυχικό μας θάνατο.

Μέσα από τη ζωή αυτής της γυναίκας που αγαπάει τα παιδιά της αλλά χρειάζεται ένα υγιές σύστημα να την βοηθήσει να τα μεγαλώσει και αντ’ αυτού έρχεται αντιμέτωπη με μία απάνθρωπη κρατική δομή που διόλου δεν ενδιαφέρεται για την ίδια και τα παιδιά της, εύλογα σου δημιουργούνται τα μεγάλα πολιτικά ερωτήματα που βρίσκονται στο κάτω μέρος του παγόβουνου. Και διαπιστώνεις ότι οι επιλογές σου, μπορεί να οδηγήσουν και εσένα στη σύγκρουσή σου με το παγόβουνο αν δεν μπεις στη διαδικασία να καταλάβεις πώς λειτουργεί η εξουσία που έχει όλον τον έλεγχο αυτού του αφηγήματος που καταδυναστεύει τις ζωές μας.

26 χρόνια μετά την ταινία του Λόουτς η σκηνοθέτιδα Ana Rocha de Sousa με την ταινία Listen, έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι το αφήγημα καλά κρατεί. Το θέμα που απασχόλησε τον Λόουτς πριν 26 χρόνια, απασχολεί και την ίδια στο σήμερα. Το πρόβλημα εξακολουθεί να είναι εδώ. Έχει αλλάξει λίγο η διατύπωσή του. Αυτή τη φορά η πρόνοια δεν βάλλει κατά των φτωχών Βρετανών αλλά κατά των φτωχών μεταναστών. Αυτή τη φορά, η Μπέλα και ο Ζότα είναι τα θύματα του αδηφάγου τέρατος που λέγεται "κρατική μέριμνα". Εδώ το κράτος "μεριμνά" να αρπάξει τα παιδιά από δύο Πορτογάλους μετανάστες που αγωνίζονται να τα βγάλουν πέρα και η πρόνοια αφαιρεί και από αυτούς τα παιδιά τους, πάντα με το επιχείρημα της προστασίας αυτών, παρακάμπτοντας φυσικά το μοναδικό δίχτυ προστασίας των παιδιών που είναι η αγάπη των γονιών τους.

Η φτώχεια, λοιπόν, και η κοινωνική αδυναμία παραμένουν οι βασικές συνιστώσες του μεγάλου προβλήματος που αποτελεί απόρροια του αφηγήματος με τίτλο "Επιβιώνει ο ισχυρότερος". Οι δύο ταινίες έρχονται να μας υπενθυμίσουν αυτό που στο βάθος το γνωρίζουμε όλοι. Στην επόμενη ταινία μπορεί να είμαστε εμείς οι πρωταγωνιστές. Γιατί στη μεριά των ισχυρότερων χωράνε πολύ λίγοι.

Η Κρίσυ Ροκ, πρωταγωνίστρια του Ladybird Ladybird δήλωσε σε συνέντευξή της ότι ο Λόουτς, δεν ξέρει ακριβώς τι ψάχνει στις ταινίες του. Ξέρει όμως ότι έχει βρει αυτό που ψάχνει όταν τελικά το βρίσκει. Στις ασύμμετρες, λοιπόν, ζωές μας και στον κενό δημόσιο βίο στον οποίο έχουμε περιέλθει, εκεί θα πρέπει να βρίσκεται και το κέντρο της δικής μας αναζήτησης. Δεν είναι απλά ζήτημα ατομικής ευθύνης. Είναι πρωτίστως, ζήτημα πολιτικής ευθύνης. Αυτή πρέπει να αναζητήσουμε, αυτή πρέπει να αναλάβουμε. 

Κάθε φορά που αφαιρείται ένα παιδί από τη Μάγκι, κάθε φορά που αφαιρείται ένα παιδί από τη Μπέλα και τον Ζότα, αφαιρείται και ένα κομμάτι από τη δική μας ζωή.

Τόσο απλά...Τόσο σκληρά…

Ο Κοζίνσκι έγραφε στο βιβλίο του ότι αποφάσισε να τοποθετήσει το έργο του σε ένα μυθικό περιβάλλον , στο άχρονο παρόν της μυθοπλασίας , που είναι απαλλαγμένο από τα όρια της γεωγραφίας ή της ιστορίας. Και αυτό το σεβάστηκε ο Μαρχούλ που διάβασε το βιβλίο 30 φορές και χρειάστηκε 11 χρόνια για να φτιάξει μια διαχρονική ταινία.

Το αγόρι που εικονίζεται στη φωτογραφία είναι ένα εξάχρονο αγόρι εβραϊκής καταγωγής, κάπου στην Ανατολική Ευρώπη, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Οι δοκιμασίες που περνά , η κάθε μορφή βίας που του ασκείται και που βλέπει και το ίδιο να ασκείται στους άλλους, ξεπερνούν και τα πιο διεστραμμένα μυαλά. Όμως θέλει να ζήσει και να διατηρήσει την ανθρώπινη υπόστασή του επειδή οι άνθρωποι γύρω του απλά ζούσαν , επειδή ο κόσμος παρά την ασχήμια του ζούσε… Και για να πετύχει αυτόν τον στόχο περνάει από πολλές δοκιμασίες...

Στρέφεται στον Θεό, όταν βλέπει τη ζωή του να κρέμεται από μια κλωστή, απαρνιέται τον Θεό όταν διαπιστώνει ότι υποβάλλεται άδικα σε εξωφρενικά βασανιστήρια και Εκείνος δεν κάνει τίποτα για να τα σταματήσει. Στρέφεται στον Διάβολο θεωρώντας ότι επιλέχτηκε από αυτόν και οι δοκιμασίες που περνούσε , η ανείπωτη βία που ασκούταν πάνω του από τους χωρικούς, τους Γερμανούς, τους πάντες, ήταν ένα τεστ που αν το περνούσε θα κρινόταν άξιος υπηρέτης του Διαβόλου. Όμως ούτε και σε αυτές τις σκέψεις βρίσκει το καταφύγιό του. Εγκαταλείπει τον Θεό και τον Διάβολο και ακολουθεί τα λόγια των Ρώσων σωτήρων του, των Ρώσων του Κόκκινου Στρατού, που του υποδεικνύουν τον δρόμο της ανθρώπινης βούλησης και της αποκλειστικής ευθύνης των πράξεων των ανθρώπων που καθορίζουν τη ζωή τους και τη ζωή των άλλων… και η οδύσσεια του συνεχίζεται…

Θα μπορούσε να είναι η ιστορία του ανθρώπου και η διαρκής μάχη του να τιθασεύσει τον βαθύ σκοτεινό ψυχισμό του που καθοδηγείται από τα άγρια ένστιχτά του . Ένστιχτα που τροφοδοτούνται από άγριες εξωτερικές καταστάσεις που βιώνει ο άνθρωπος όταν βρίσκεται σε αφιλόξενα περιβάλλοντα που αλλάζουν μορφή στο διάβα της ιστορίας. Ένας διαρκής αγώνας διατήρησης της ατομικής ελευθερίας και ένας διαρκής αγώνας να σώσεις όχι μόνο το σώμα σου, όχι απλά να επιβιώσεις αλλά να σώσεις κυρίως την ψυχή σου, το μυαλό σου, τις σκέψεις που καθοδηγούν το σώμα. Να σώσεις το κεφάλι που είναι έκθετο στα ράμφη των αρπαχτικών που καραδοκούν να το ξεσκίσουν . Γιατί αυτό τους ενδιαφέρει. Εκεί χτυπούν πρώτα. Αυτό είναι το κύριο πιάτο τους. Το υπόλοιπο είναι απλά το επιδόρπιο.

Όταν δεν γνωρίζουμε την αλήθεια τι μας είναι πιο εύκολο; Να την αναζητήσουμε ή να κάνουμε μια υπόθεση θεωρώντας ότι αυτή είναι η αλήθεια και να δεχτούμε ως αληθινό οτιδήποτε βολεύει την υπόθεσή μας;

Ένας δικηγόρος ο Σιγκεμόρι, αναλαμβάνει την υπεράσπιση του Μισούμι του ανθρώπου που σκότωσε το αφεντικό του και που στο μεταξύ έχει ξανακάνει φυλακή για ανθρωποκτονία πριν πολλά χρόνια.  Ο Κόρε-Έντα δεν μας αφήνει καμία αμφιβολία για το ποιος διέπραξε τον φόνο. Άλλωστε ο Μισούμι ομολογεί αμέσως. Όσο όμως η υπόθεση εξελίσσεται, τίποτε δεν είναι τελικά τόσο απλό όσο φάνηκε στην αρχή. Και όσο ο Σιγκεμόρι θα προχωρά προς τη διαλεύκανση των κινήτρων που οδήγησαν τον πελάτη του στη διάπραξη του νέου εγκλήματος, τόσο θα βρίσκεται ο ίδιος μπλεγμένος στις διαφορετικές εκδοχές που θα ξετυλίγει μπροστά του ο πελάτης του. Εκδοχές που κάθε μια τους μπορεί να κρύβει κάποια αλήθεια μέσα της  και που θα κάνουν τον ίδιο τον δικηγόρο να αναθεωρήσει πολλά από τα πιστεύω του καθώς και από τις μεθόδους –τεχνικές υπεράσπισης του πελάτη του. Γιατί οι πραγματικές αλήθειες που του αποκαλύπτονται δεν είναι εκείνες που στηρίζονται στα γεγονότα τα ξένα προς αυτόν αλλά εκείνες που αγγίζουν την ψυχή του και που ερμηνεύουν τα γεγονότα της δικής του ζωής. Οι δεύτερες, ανατρέπουν τις πρώτες και τότε τα διλήμματα μπροστά στα οποία θέτει ο ίδιος τον εαυτό του είναι μεγάλα. Τα δεδομένα παύουν να είναι πλέον δεδομένα και τα ζητούμενα είναι ο κινητήριος μοχλός δημιουργίας νέων  δεδομένων.  

Χάνουμε τον χρόνο μας προσπαθώντας να καταλάβουμε μοναχικούς ανθρώπους που γεννήθηκαν σε συνθήκες που δεν θα ήθελαν να γεννηθούν που έχουν διαπράξει εγκλήματα,  ανθρώπους που ωστόσο ψάχνουν να βρουν σημεία επαφής μαζί μας προσπαθώντας να μας κάνουν να βρεθούμε στον κόσμο τους και να προσδιορίσουμε τα πραγματικά κίνητρα της διάπραξης των εγκλημάτων τους;

Ποιος ο ρόλος του δικηγόρου; Να ακολουθήσει τη στρατηγική που θα επιφέρει στον πελάτη του τη μικρότερη δυνατή ποινή ή να φέρει τον πελάτη του αντιμέτωπο με το έγκλημά του και να τον βοηθήσει να αντιμετωπίσει τις ενοχές του; Και αν υποθέσουμε ότι ο δικηγόρος δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα σε αυτή του την προσπάθεια μήπως όλο αυτό αποβαίνει σε βάρος της στρατηγικής του; Μήπως υπερβαίνοντας την επαγγελματική του σχέση και χτίζοντας μια βαθύτερη σχέση με τον πελάτη του βρίσκεται, θέτει τον εαυτό του μπροστά σε δύσκολα μονοπάτια έξω από αυτά που γνωρίζει έξω από τις γνωστές μεθόδους υπεράσπισης που έχει μάθει που έχει διδαχτεί, αυτές που του προσδίδουν το κύρος του καλού δικηγόρου και βρίσκεται σε άγνωστους δρόμους που όμως μπορεί να τον οδηγήσουν στην προσέγγιση της πραγματικής αλήθειας; 

Και πόση αλήθεια μπορεί να αντέξει ο καθένας; Και πόση αλήθεια από αυτή που μπορεί να αντέξει μπορεί να αποκαλύψει στον άλλον; 

Τι είναι πιο εύκολο για τον καθένα; Να δει ή να κάνει ότι δεν βλέπει; Τι είναι πιο εύκολο ; Να σηκώσει ο ίδιος το φορτίο της αποκάλυψης μιας αλήθειας ή να το αφήσει να το επωμιστούν οι άλλοι οι πιο αθώοι, τα παιδιά ενδεχομένως, παραβλέποντάς το ο ίδιος; 

Και για πόσο καιρό τα παιδιά πρέπει να κουβαλούν τις αμαρτίες των γονιών τους; Μέχρι ίσως να βρουν και αυτά κάποιον άλλον να μεταθέσουν το δικό τους φορτίο;

Και ποιος ο ρόλος της δικαιοσύνης; Να αποκαταστήσει το δίκαιο ή πάνω απ’ όλα να διαφυλάξει το κύρος του δικαστή; Ποια είναι αυτή η ανώτερη δύναμη που επηρεάζει τις ζωές των ανθρώπων που τις καθορίζει ανεξάρτητα από τις επιθυμίες τους και πόσο έλεγχο μπορούμε να ασκήσουμε σε αυτή τη δύναμη; Πόσο έλεγχο μπορούμε τελικά να ασκήσουμε στη δική μας ζωή  ή τη ζωή των άλλων μέσα στα στενά όρια της κοινωνικής μας συμβίωσης που ορίζονται από κανόνες και αρχές που πολλές φορές δεν είναι αρκετές να επιτρέψουν την αποκατάσταση της δικαιοσύνης όταν εξόφθαλμα  αυτή παραβιάζεται αλλά οι κοινωνικές συνθήκες εμποδίζουν τη θέαση αυτής της παραβίασης;

Και ποιος είναι τελικά ο κριτής των πράξεων μας όταν επώδυνα ανακαλύπτουμε ότι και εμείς με μεγάλη ευκολία θα παραβιάζαμε τις αρχές και τους νόμους που αποτελούν εμπόδιο στην αποκάλυψη της αλήθειας και στο δίκαιο μοίρασμα των ευθυνών; 

Υπάρχουν άνθρωποι που δεν θα έπρεπε να γεννηθούν; Ή μήπως είναι λάθος το ερώτημα; Μήπως θα έπρεπε να αντικατασταθεί από το ερώτημα μπορεί αυτοί οι  άνθρωποι μέσα στις υπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες να ξαναγεννηθούν; 

Καμιά φορά ο τρόπος που ενεργούμε, οι τακτικές που ακολουθούμε είναι λάθος όχι γιατί δεν τις έχουμε προσχεδιάσει σωστά ή δεν τις έχουμε επεξεργαστεί αλλά γιατί τα ερωτήματα που έχουμε θέσει , τα προβλήματα που προσπαθούμε να επιλύσουμε μέσω αυτών των στρατηγικών είναι λάθος. Ίσως γιατί δίνουμε περισσότερο βάρος στην αναζήτηση της αλήθειας, έξω από εμάς. Ίσως γιατί δεν ξεκινάμε την αναζήτηση από μέσα προς τα έξω.

Αυτά και πολλά άλλα βασανιστικά  ερωτήματα θίγονται στην εξαιρετική ταινία του Κόρε Έντα του σκηνοθέτη που με τη ζεστή, ευαίσθητη και διεισδυτική του ματιά μας παρασέρνει στον δικό του κόσμο. Μας κάνει να στρέψουμε τη ματιά μας πέρα από τα αδιαμφισβήτητα γεγονότα στα κίνητρα των πράξεων να ανακαλύψουμε το γιατί να ψάξουμε τις αλήθειες  του ήρωά του και τις  δικές μας ταυτόχρονα να μπούμε στο μυαλό στη θέση του, μακριά από εύκολες κρίσεις και μακριά από τιμωρητικές και εκδικητικές  σκέψεις στις οποίες  εύκολα μπορεί να μας παρασύρουν τα γεγονότα τα ίδια. Αποστασιοποιούμαστε, αργά αλλά σταθερά από τα γεγονότα που ορθώνονται μπροστά μας και κανείς δεν τα αμφισβητεί, που ωστόσο με έναν ανεπαίσθητο τρόπο, χάνουν την δύναμη που τους προσδίδει η ύπαρξη τους και προχωρούμε στην αναζήτηση των μπερδεμένων αιτίων. Και μπορεί αρχικά να αποστρέφουμε το βλέμμα από αυτά γιατί η αδιαφάνεια και η θολούρα που τα περιλούζει αποτελεί εμπόδιο στην εξερεύνησή τους γιατί μας βυθίζει σε σκοτεινούς δρόμους ωστόσο το σκοτάδι γίνεται ελκτικό. Το προτιμάμε από το εκθαμβωτικό φως των γεγονότων που μας τυφλώνει. Που δεν μας αφήνει να δούμε. Και αποσυρόμαστε από τη θέση του κριτή από την ασφάλεια της θέσης μας γιατί αρχίζουμε τη θέση μας να την ορίζουμε εμείς. Μέσα από την επικοινωνία μας με τον άλλον που μας επιτρέπει να επικοινωνήσουμε και με τον ίδιο μας τον εαυτό. 

«Μην χάνεις τον χρόνο σου προσπαθώντας να καταλάβεις τον άλλον. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να καταλάβουν την οικογένειά τους. Πόσο μάλλον τον ξένο» ακούγεται η συμβουλή αυτή προς τον δικηγόρο, κατά τη διάρκεια της ταινίας.  Κι όμως αυτό ανατρέπεται. Και γιατί θα έπρεπε άλλωστε να θεωρείται φυσιολογικό; Και πόσες φορές δεν το έχουμε ακούσει; Δεν είναι μονόδρομος η επικοινωνία ούτε περιορίζεται σε πλαίσια και σε είδη ανθρώπων. Είναι διάδραση. Προϋποθέτει αγγίγματα ψυχής εκατέρωθεν. Μέσω ποιων ανθρώπων θα καταφέρεις να επικοινωνήσεις με τους  άλλους που δεν μπορείς αλλά και με τον ίδιο σου τον εαυτό, είναι ένα μεγάλο ζητούμενο που μας καλεί ο εξαιρετικός σκηνοθέτης να το ανακαλύψουμε. 

Αν αγαπήσατε τον Χιροκάζου Κόρε Εντα από τους «Κλέφτες καταστημάτων» από αυτή την ταινία νομίζω ότι θα τον λατρέψετε. 

Ψάξτε την. Αξίζει πραγματικά τον κόπο!

"Κατανοείτε τις ανάγκες του παιδιού σας;", ρωτάει η δασκάλα τη μητέρα που εξαιτίας της δυσμενούς οικονομικής της κατάστασης δεν καταφέρνει να αποκαταστήσει σύντομα την βλάβη του ακουστικού της κωφής κόρης της , η οποία κατά τη διάρκεια παραμονής της  στο σχολείο δεν αντιλαμβάνεται τους κινδύνους και έτσι είναι επιρρεπής στα ατυχήματα. Ένα ατύχημα που έχει σαν αποτέλεσμα να κινδυνεύει η οικογένειά της να χάσει την κηδεμονία και της κόρης και των δύο άλλων παιδιών.  Η Μπέλα και ο Ζότα, είναι Πορτογάλοι μετανάστες και γονείς τριών παιδιών και ζουν στα υποβαθμισμένα προάστια του Λονδίνου. Δίνουν και αυτοί την καθημερινή τους μάχη στον αγώνα για μια αξιοπρεπή διαβίωση και  από μια παρεξήγηση και ένα χαλασμένο ακουστικό έρχονται αντιμέτωποι με τον κίνδυνο της μεγαλύτερης απώλειας που μπορεί να συμβεί σε μία οικογένεια . Την απώλεια των παιδιών της. Έρχονται αντιμέτωποι με το σκληρό και απρόσωπο σύστημα των βρετανικών κοινωνικών υπηρεσιών και προσπαθούν σε μια άνιση μάχη να κρατήσουν την οικογένειά τους μαζί.

Και βέβαια η απάντηση στην παραπάνω ερώτηση θα μπορούσε να είναι: "Εσείς κατανοείτε τις δικές μας ανάγκες;". Μια αλυσίδα αναγκών προβάλλουν στην ταινία αυτή. Και μία αλυσίδα θεσμών επίσης. Πώς μια οικογένεια μπορεί να καλύψει τις ανάγκες των μελών της; Της αρκεί ο θεσμικός της ρόλος; Οι κοινωνικές δομές υποτίθεται ότι συνεπικουρούν προς την κατεύθυνση αυτή. Πόσο προστατευτικές όμως είναι οι δομές αυτές; Και στην τελική ποιους εξυπηρετούν; Με τον νόμο των εξαναγκαστικών υιοθεσιών προστατεύονται άραγε τα μέλη των αδύναμων οικογενειών; Καλύπτονται έτσι οι ανάγκες τους;

Στην ταινία παρακολουθούμε τον νόμο να στέκει ψηλά, απρόσωπος, άτεγκτος, σκληρός, βυθισμένος στα κανάλια της γραφειοκρατίας και στα κουτάκια που οι εντολοδόχοι του απλά τικάρουν . Μπορεί όμως ένα τικαρισμένο κουτάκι να σου αποκαλύψει την αλήθεια που κρύβεται σε ένα παιδί; Μπορεί να σου μιλήσει για τις ανάγκες του; Μπορείς μέσα από τη θλιβερή σου γραφειοκρατία να το ακούσεις; Η μικρή της οικογένειας, μέσα στον κόσμο των σιωπών της μπορεί και ακούει καθαρότερα από τον καθένα τις ανάγκες και τα θέλω της. Η μητέρα της μπορεί και εκείνη και την συναισθάνεται. Την αφουγκράζεται. Γιατί απλά είναι η μητέρα της. Οι υπόλοιποι όμως, οι επίσημοι θεσμοί, ακούν;

Η σκηνοθέτης σε συνέντευξή της αναφέρει ότι ήθελε στην ταινία της να μιλήσει για ένα σύστημα που είναι λάθος ενώ βασίζεται στους σωστούς λόγους που καθιστούν απαραίτητη την ύπαρξή του. Και εδώ βρίσκεται το πρώτο ζητούμενο. Πράγματι οι συνιστώσες του είναι σωστές αφού στηρίζονται στην προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού, η εφαρμογή του όμως αποβαίνει εις βάρος του.  Οι ιδανικές συνιστώσες συγκροτούν ιδανικά συστήματα , δυνατά να εφαρμοστούν σε ιδανικά πλαίσια. Και σαφώς το πλαίσιο στο οποίο ζει μια οικογένεια μεταναστών με την φτωχοποίηση και τον εξοβελισμό της από το ίδιο το σύστημα , σαφώς και δεν είναι το ιδανικό.

Ένα δεύτερο ζητούμενο είναι: Μπορεί μια παρεξήγηση ένα λάθος διάβασμα του νόμου να οδηγήσει μια οικογένεια στην καταστροφή; Ενός νόμου που δεν φτιάχτηκε για να προστατέψει τους αδύναμους και οικονομικά ασθενέστερους αλλά για να τους αποδώσει ευθύνες ή για την ακρίβεια να τους μεταθέσει ευθύνες. Όχι για να τους προτείνει αλλά για να τους περιθωριοποιήσει ακόμα πιο πολύ. Η φτώχεια στον πλανήτη μας έχει λάβει διαστάσεις πανδημίας. Αυτό είναι γεγονός. Οι φτωχοί χρεώνονται την αποτυχία τους κουβαλώντας εν είδει σταυρού το βάρος της ατομικής ευθύνης που τους έχει φορτωθεί . Ποιος νόμος λοιπόν προερχόμενος από τους επίσημους θεσμούς μπορεί να τους απαλλάξει από το βάρος αυτό; Προφανώς είναι ο νόμος που πρωτίστως ενδιαφέρεται για την κατάργηση της φτωχοποίησης και για την δημιουργία συνθηκών που δίνουν πραγματικά περιθώρια επιλογής και όχι την ψευδαίσθηση της μηδενικής επιλογής. Μπορεί όμως κάτι τέτοιο να συμβεί σε μια  καπιταλιστική κοινωνία;

Κατά συνέπεια οι όποιες παρανοήσεις και παρεξηγήσεις που προκύπτουν κατά την ανάγνωση του νόμου , είναι λάθος να εκλαμβάνονται ως τέτοιες . Είναι απλά οι ρωγμές , οι χαραμάδες μέσα από τις οποίες αποκαλύπτεται το σκληρό πρόσωπο του καπιταλισμού. Ενός συστήματος που εξαθλιώνει για να έρθει μετά να ελεήσει με τους δικούς του κανόνες και τις δικές του νόρμες.

Ο  Κεν Λόουτς  που κάνει πολιτικό κινηματογράφο όλα αυτά τα περιγράφει διεξοδικότερα στέλνοντας απευθείας το μήνυμα. Η Ana Rocha de Sousa στο Listen μπορεί να μην είχε τέτοιο σκοπό και να ήθελε απλά να περιγράψει το οικογενειακό δράμα που περνά μια οικογένεια μεταναστών εξαιτίας  της αβλεψίας του νόμου, ωστόσο αυτό που ίσως δεν προέβλεψε η δημιουργός είναι ότι όταν το δημιούργημα φύγει από τον δημιουργό του , αυτονομείται εντελώς και φτάνοντας στα δικά μας μάτια και αυτιά το βλέπουμε και το ακούμε με τον δικό μας τρόπο , δίνοντάς του τις διαστάσεις και τις προοπτικές που μπορεί να το μετατρέψουν σε ένα χρήσιμο εργαλείο αφύπνισης, συνείδησης σε μία άνιση μάχη αλλαγής αυτού του κόσμου.

Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο 77ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας αποσπώντας αρκετά βραβεία ανάμεσά τους τo Βραβείο καλύτερης πρώτης ταινίας Λέοντας του Μέλλοντος - Βραβείο "Λουίτζι Ντε Λαουρέντις" (Lion of the Future - Luigi De Laurentiis) καθώς και το Ειδικό βραβείο της επιτροπής στο τμήμα Ορίζοντες.

Eίχαμε την ευκαιρία να την δούμε στο 61ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και θα έχουμε ξανά την ευκαιρία να την δούμε στο 33ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου που ξεκίνησε στις 25/11 και ολοκληρώνεται στις 3/12. Οι ταινίες την ημέρα της προβολής τους θα είναι διαθέσιμες από τις 10:00 το πρωί μέχρι τις 10:00 το πρωί της επόμενης μέρας .

Το Listen είναι προγραμματισμένο να παιχτεί την Κυριακή 29/11. Μην το χάσετε!